KAZAKİSTAN’DA RUS MÜDAHALESİ:
ASKERİ-STRATEJİK KAPSAM VE JEOPOLİTİK DURUM

Yönetici Özeti

• Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri’nin, muharip gücü yüksek elit birlikleri olan Hava İndirme (VDV) unsurları, Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ) barışı koruma görevi kapsamında Kazakistan’a intikal etmektedir.

• Gürcistan ve Karabağ örnekleri, Moskova’nın, ‘barış gücü’ misyonlarını, jeopolitik ilgi sahasında siyasi-askeri etkisini tahkim etmek üzere bir araç olarak kullandığını göstermektedir. Ayrıca, Kazakistan’da etnik Rus nüfusun varlığı, Kremlin’e, Kazakistan’ın milli egemenliğini tehdit edecek bir müdahale zemini de sunmaktadır.

• Ukrayna’ya karşı, Batı ve Güney askeri bölgelerinde konuşlandırılan ağır tahkimat, Rus askeri planlayıcılarının konvansiyonel kuvvet seçeneklerini sınırlandırmaktadır. Yine de, Hava İndirme Birlikleri’nin, Kırım müdahalesinde de müşahede edilen yüksek harbe hazırlık kapasitesi ciddi bir kuvvet çarpanıdır.

• KGAÖ kapsamında Rus müdahalesinin derinleşmesi, Kazakistan’ın milli egemenliğini erozyona uğratan bir sonuç ortaya çıkaracaktır.

• Türk Devletleri Teşkilatı, kurucu üyesi Kazakistan’a ihtiyaç halinde desteğe hazır olduğunu bildirse de, söz konusu açıklama, Rus Hava İndirme unsurları Kazakistan’a intikale başladıktan sonra gelmiş, dolayısıyla geç kalınmıştır. Daha da önemlisi, Türk Devletleri Teşkilatı kurucu belgesi, Rusya’nın hegemonyasındaki Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü Kurucu Antlaşması’nın 4. maddesinin aksine, kolektif savunma ve güvenlik mimarisi oluşturan bir Casus Foederis içermemektedir. Ayrıca, Türk Devletleri Teşkilatı’nın, ortak bir mukabele kuvveti de yoktur. İlerleyen dönemlerdeki krizlere müdahale için böyle bir altyapının oluşturulması değerlendirilebilir.

Giriş

Kazakistan’da yaşanan iç çatışmanın geldiği aşama, Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri unsurlarının, Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ) misyonu altında, ülkeye gönderilmesi ile yeni bir boyuta taşınmıştır. Bu analiz çalışması, siyasi-askeri ve askeri-stratejik düzeylerde, Rusya Federasyonu’nun, Kazakistan’a müdahalesini ve muhtemel jeopolitik sonuçlarını değerlendirecektir.

Barış Gücü Muharebe Kuruluşuna Dair İlk Bulgular ve Değerlendirme

Kazakistan’daki mevcut durumun karmaşıklığı, Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri  ve KGAÖ misyonunun muharebe kuruluşuna ilişkin bilgi kirliliğini de beraberinde getirmektedir. Rus askeri planlayıcılarının aşması gereken sorun, Ukrayna sınırında yapılan yığınak dolayısıyla, Kazakistan görevi için ayrılabilecek birlik havuzunun sınırlı olmasıdır. Özellikle, Merkez Askeri Bölgesi’nin en kritik konvansiyonel birliklerinden olan 41. Ordu’ya bağlı birçok unsurun, Ukrayna’ya karşı tırmandırma stratejisi kapsamında, garnizonlarını terk ederek Batı Askeri Bölgesi’ne sevk edilmiş olması önemlidir[1]. Benzer şekilde, Rusya’nın barışı koruma görevleri ihtisas birliği olan 15. Motorize Tugay’ın birçok unsuru Karabağ’da görev yapmakta olup, bazı unsurlarının da Ukrayna’ya karşı Rus tahkimatı kapsamında konuşlandırıldığı belirtilmektedir.

Yine de, stratejik rezerv kuvveti ve acil müdahale gücü olarak görev yapan, muharip kapasitesi yüksek elit Rus Hava İndirme Birlikleri’ne (VDV) bağlı unsurların yukarıda belirtilen açığı kapatacağını düşünmekteyiz. Üst düzeyde harbe hazırlık seviyesine sahip VDV, açık-kaynaklı verilere göre yaklaşık 45,000 personelden müteşekkildir ve personelin %80’inden fazlası profesyonel askerlerdir[2]. VDV, Rus-Çeçen savaşlarından Kırım’ın işgaline kadar birçok kritik görev icra etmiştir.

Rusya basın kaynakları, Kazakistan’daki karışıklık üzerine, 76. Hava İndirme Tümeni’nin ve 45. Hava İndirme Spetsnaz Alayı’nın yüksek teyakkuz durumuna geçirildiğini belirtmiştir. Rus Savunma Bakanlığı’na ilişkin resmi haberleri veren Zvezda Ajansı, ‘Ivanovo Hava İndirme birliklerinin Kazakistan’da görev yapacağını’ açıklayarak, garnizonu Ivanova’da olan 98. Tümen’i işaret etmiştir. Görüntüler, BTR-82A zırhlı personel taşıyıcı ve BMD-3 zırhlı muharebe aracı gibi platformların da Kazakistan’a sevk ediliğini göstermektedir.

98. Hava İndirme Tümeni tercihi anlamlıdır, zira, Rus Hava İndirme Birlikleri, geleneksel olarak, KGAÖ Acil Mukabele Kuvveti’ne 31. Tugay ve 98. Tümen ile katkıda bulunmaktadır[3]. Görev kapsamında, diğer VDV birliklerinden unsurların da – özellikle 45. Spetsnaz Alayı – Kazakistan’da konuşlandırılmaları mümkündür.

Halihazırda gelen bilgiler, ilk Rus Hava İndirme unsurlarının Kazakistan’a intikal ettiklerini doğrulamaktadır. Görev kuvveti kapsamında Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri’ne Tacikistan, Ermenistan ve Belarus unsurlarının iştirak edeceği bildirilmektedir. Zvezda, görev kuvvetine Kırgızistan’ın da katılacağını bildirmiştir.

Halihazırda dikkatle takip edilmesi gereken bir diğer trend, Rus Milli Muhafızlarının (Rosgvardiya), Kazakistan misyonuna dahil edilip edilmeyeceğidir. 2016 yılında Başkan Putin’in kararnamesi ile teşkil edilen ve yine Putin’e çok yakın bir figür olan General Viktor Zolotov tarafından komuta edilen Rosgvardiya, özellikle ayaklanmalara karşı koyma ve işgal durumunda yerel halkın baskı altına alınması alanlarında görev yapan özel bir ihtisas birliğidir. Temmuz 2021’de icra edilen Zaslon-21 Tatbikatı ile askeri kabiliyetini gösteren Milli Muhafızlar, geniş spektrumda iç güvenlik görevleri icra edebilmektedir[4]. Henüz, Rus Milli Muhafizları’na bağlı unsurların Kazakistan’a intikalini gösteren bir açık-kaynaklı emare bulunmamaktadır.

Sonuç

• Kazakistan, Türkiye’nin, Türk Devletleri Teşkilatı çerçevesinde, Türk Dünyası’ndaki krizleri yönetme kabiliyeti açısından da ciddi bir sınavdır. Türk Devletleri Teşkilatı, Kazakistan’a, Kazak devleti ve halkının ihtiyaç duaycağı her türlü desteğe hazır olduğunu açıklamıştır. Bununla birlikte, söz konusu açıklama, Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri’ne bağlı Hava İndirme unsurlarının, KGAÖ çerçevesinde Kazakistan görevi için intikale başlamalarından sonra gelmiştir. Daha açık bir ifade ile geç kalmış bir çağrıdır. İkincisi, Türk Devletleri Teşkilatı’nın öncülü olan Türk Konseyi kurucu belgesi (Nahcivan Anlaşması) Maddesinde güvenlik tehditleriyle birlikte mücadeleyi vurgulasa da, anlaşmanın lafzı ilgili tehditlere karşı koymada ‘koordinasyonu’ vurgulamaktadır. Öte yandan, KGAÖ kurucu antlaşmasının 4. maddesi, kolektif güvenliğe vurgu yapan ve üye ülkelerden birine yönelik tehdide ittifak cevabını öngören bir Casus Foederis niteliğindedir.

• Gelinen aşamada en temel soru, Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri unsurlarının ve KGAÖ çerçevesinde konuşlandırılan birliklerin Kazakistan’da nasıl bir takvim ile daha da önemlisi, hangi angajman kuralları altında görev yapacağıdır. Karabağ ve daha önce Gürcistan örneklerinde müşahede edildiği üzere, Rus askeri siyasası, barışı koruma görevlerini, Rusya için jeopolitik önemi yüksek bölgelerde Kremlin’in siyasi nüfuzunu korumak ve artırmak için bir araç olarak kullanmakadır. KGAÖ ise, Moskova’ya, hem BM Barış Gücü misyonlarını taklit edebileceği, böylelikle Birleşmiş Milletler mekanizmalarını atlayabileceği, bir vasat sağlamakta; hem de Rusya’nın üye ülkeler üzerindeki tahakkümünü pekiştirmektedir. Müdahalenin derinleşmesi, Kazakistan’ın milli egemenliğinin erozyonu ile sonuçlanabilir.

• Bazı Rus uzmanlar, Belarus’ta yaşanan iç karışıklıkları müteakip Kazakistan’ın, Moskova’nın jeopolitik ilgi sahasında olan ve vatandaşlarının sosyal beklentilerini karşılayamayan, kötü yönetişime sahip devletlerde istikrarı sağlama kapasitesine ilişkin büyük bir test olduğunu vurgulamaktadır. Benzer bir durum, KGAÖ’nün müdahale kapasitesi için de söz konusudur. Öte yandan, yine aynı çevreler, söz konusu testin doğru yönetilmesi durumunda önemli kazanımları da beraberinde getirebileceğini değerlendirmektedir.

[1] Seth G. Jones et. al. Moscow’s Continuing Ukrainian Buildup, CSIS, Kasım 2021; Rob Lee, Twitter Post, https://twitter.com/ralee85/status/1478794049469493257, Erişim Tarihi: 6 Ocak 2022.

[2] Ayrıntılı bilgi için, bkz. IISS, Russia’s Military Modernization, 2020.

[3] Roger McDermot, “Moscow Announces the Creation of Rapid Reaction Forces—Again”, Jamestown Foundation, EDM, Haziran 2015, https://jamestown.org/program/moscow-announces-the-creation-of-rapid-reaction-forces-again/, Erişim Tarihi: 6 Ocak 2022.

[4] Catherine Hodgson et.al., Russian National Guard (Rosgvardia) Demonstrates New Capabilities in First-Ever Strategic Exercise, ISW, Ağustos 2021, https://www.understandingwar.org/backgrounder/russian-national-guard-rosgvardia-demonstrates-new-capabilities-first-ever-strategic, Erişim Tarihi: 6 OCak 2022.