İleri Teknolojiler, Enformasyon Manipülasyonu ve Dezenformasyon
GİRİŞ
Günümüzün teknolojik ortamı, bilginin yaratılma, tüketilme ve manipüle edilme biçiminde devrim yaratan benzeri görülmemiş gelişmelere tanık oldu. Gelişen teknolojiler, yapay zeka tarafından üretilen içeriğin gerçek ve uydurma arasındaki çizgiyi bulanıklaştırabildiği ve şüphelenmeyen kitleleri aldatmaya karşı savunmasız bıraktığı sofistike dezenformasyon kampanyalarının önünü açmıştır. Ünlü Cambridge Analytica skandalından ve Batı demokrasilerindeki seçimlere müdahale vakalarından bu yana, dijital iletişim yoluyla halkların kafasını karıştırmak ve nifak tohumları ekmek için tasarlanan teknolojiler hızla geliştiğinden, bu cephede çok şey oldu. Son yıllarda, Yapay Zeka (YZ), Üretken Çekişmeli Ağlar (GAN) ve derin sahtecilik alanlarındaki ilerlemeler sayesinde, Batı’da en çok çalışılan ülkelerin ötesinde, bilgi manipülasyonu ve bozulması için kullanılan teknoloji repertuarının giderek büyüdüğüne tanık olduk.
Örneğin, Brezilya’daki 2022 ulusal seçimleri, yapay zeka tarafından üretilen deepfake’lerin kötü niyetli kullanımıyla baltalanmıştır; burada yanlış bilgi yaymak için önde gelen adayları çeşitli skandal ve uzlaşmacı durumlara karışmış gösteren uydurma görüntüler ve videolar kullanılmıştır. Bu aldatmaca, adayların seslerini ve yüz ifadelerini doğru bir şekilde taklit etmek için gelişmiş yapay zeka ve sofistike düzenleme araçlarından yararlanılarak ustaca düzenlenmiş, son derece ikna edici, ancak halkın güvenini sarsan ve seçim ortamını çarpıtan tamamen hayali bir anlatı ekosistemine ait bir sonuç yaratmıştır. Myanmar’da askeri personel, Rohingya Müslüman azınlığına karşı nefret söylemi ve sahte haberler yaymak için Facebook’ta sistematik bir kampanya yürüttü. Kampanya, daha geniş bir kitleye ulaşmak için algoritmik güçlendirmeden yararlanarak yavaş yavaş Rohingya karşıtı içerik yayınlamaya başlayan görünüşte zararsız yaşam tarzı sayfaları oluşturmayı içeriyordu. Bu dezenformasyon, etnik temizlik eylemleriyle sonuçlanan bir düşmanlık atmosferine katkıda bulundu. Sonuç olarak, Facebook uluslararası eleştirilere maruz kaldı ve platformdaki nefret söylemi ve yanlış bilgilerle mücadele etmek için daha önemli çabalara yol açtı.
Dil ve lehçeler açısından zengin bir ülke olan Hindistan’da, Doğal Dil İşleme (NLP) yetenekleri siyasi tartışmaları geniş ölçekte manipüle etmek için kullanıldı. 2019- 20 yılları arasında, rakip yapay zeka sistemleri, bölgeye özgü kültürel ve dilsel tonları dikkate alarak, ağırlıklı olarak Facebook’ta farklı bölgelere göre uyarlanmış dezenformasyon üretmek üzere özel olarak programlandı. YZ, yerel lehçeler ve bölgesel bağlama mükemmel şekilde uyan, kültürel açıdan incelikli anlatılar kullandı. Bu taktik, bölgesel önyargılarla oynayarak ve uydurma haberleri yerel topluluklara daha gerçekçi ve ilişkilendirilebilir görünen bir şekilde sunarak endişe verici derecede etkili oldu. Rusya’daki daha sinsi bir örnekte, yapay zeka tabanlı bilgi manipülasyon sistemleri Ukrayna’daki kamuoyu duyarlılığını geniş ölçekte manipüle etmek için kullanıldı. NLP tarafından desteklenen botların çeşitli sosyal medya platformlarında gerçek kullanıcıları taklit ettiğini ortaya çıkaran kapsamlı bir dezenformasyon kampanyası 2022’de gün ışığına çıkarıldı. Bu yapay zeka varlıkları kamuya açık tartışmalara katıldı, çatışmaları körükledi ve sahte haberler yayarak siyasi bölünmeleri yoğunlaştırdı ve Rusya’nın Ukrayna’yı ikinci kez işgali öncesinde toplumsal huzursuzluğa katkıda bulundu.
Filipinler’de Devlet Başkanı Rodrigo Duterte’nin 30 Haziran 2016’da göreve gelmesinden bu yana, özellikle yaygın sosyal medya platformu Facebook’ta devlet destekli dezenformasyon kampanyalarında belirgin bir artış yaşandı. Hükümetin, sistematik olarak propaganda yaymak üzere büyük birey gruplarının ya da otomatik botların görevlendirildiği endişe verici bir strateji olan ‘trol ordularını’ harekete geçirdiği iddia ediliyor. Bunların başlıca hedefleri, kamuoyunun duygularını yönetim lehine yönlendirmek, muhalefeti itibarsızlaştırmak ve taciz etmek ve dikkatleri tartışmalı konulardan başka yöne çekmek gibi görünüyor. Bu dezenformasyon kampanyaları ne gelişigüzel ne de spontanedir. Karmaşık veri profillemesine dayanan içeriğin hedefli ve hesaplı bir şekilde yayılmasını içerirler. Bu kampanyaların odağında genellikle yönetimi eleştirenler ve aralarında haber kuruluşu Rappler’in Duterte yönetiminin dezenformasyon taktikleri ve iddia edilen yargısız infazları hakkında haber yapmaya başlamasından bu yana internet üzerinden taciz ve yasal tacizle karşı karşıya kalan insan hakları aktivisti Maria Ressa’nın da bulunduğu etkili muhalif isimler yer almaktadır.
Eş zamanlı olarak, dünya genelinde, Avustralya’da 2019’un sonlarından 2020’nin başlarına kadar meydana gelen feci orman yangınlarının ortasında, sosyal medya platformlarında bir yanlış bilgi dalgası yayıldı. Bu yanlış bilgi, resmi raporların yangınların çoğunun yıldırımdan kaynaklandığını ve yalnızca %1’inin kasıtlı olarak çıkarıldığını belirtmesine rağmen, orman yangınlarının ağırlıklı olarak kundakçılar tarafından çıkarıldığını iddia ediyordu. Bu yanlış bilgi dalgası esas olarak, iklim değişikliği şüphecileri ve hükümet karşıtı gruplar da dahil olmak üzere duyarlı demografileri hedef almak için büyük veri profillemesine dayalı yanlış bilgileri stratejik olarak güçlendiren botlar ve troller tarafından yayıldı. Dahası, İsveç’te 2023 yazında Savunma Bakanlığı büyük ölçekli, otomatik bir bilgi manipülasyonu operasyonuna maruz kalmıştır. Bu operasyonda, Haziran ve Temmuz 2023’te meydana gelen bir dizi Kuran yakma olayını İsveç hükümetine mal etmek için deepfake teknolojisi (hiper-gerçekçi sahte görüntüler veya videolar yaratabilen sofistike yapay zeka) kullanıldı. Bu dezenformasyon kampanyasının büyüklüğü karşısında şaşkına dönen İsveç Savunma Bakanlığı, bu suçlamaları canlı olarak kontrol etmek ve çürütmek için organize bir karşı kampanya başlatmak zorunda kaldı. Hükümet bu provokasyonlara karıştığını kesin bir dille reddederek bu tür manipülatif dijital taktiklerin karmaşıklığının ve potansiyel zararlarının altını çizdi.
Ancak teknoloji dezenformasyonun yükselişini körüklerken, potansiyel çözümlerin anahtarını da elinde tutuyor. Bir zamanlar dezenformasyon yaratıcıları tarafından kullanılan yapay zeka ve NLP artık tespit için güçlü araçlar olarak kullanılabiliyor. Makine öğrenimi ve veri analitiği, araştırmacılara ve doğruluk kontrol uzmanlarına büyük miktarda bilgiyi eleme ve dezenformasyonun izlerini ortaya çıkaran kalıpları ortaya çıkarma becerisi kazandırmaktadır. Örneğin, GPT destekli yapay zeka doğrulayıcılarının ortaya çıkışı, yapay zekanın iddiaları güvenilir kaynaklarla hızlı bir şekilde çapraz referanslamak ve gerçek zamanlı olarak yanlışları çürütmek için nasıl kullanılabileceğini göstermiştir.
Örneğin blok zinciri teknolojisinin dönüştürücü potansiyeli, içeriği yetkisiz değişikliklerden koruyarak ve kaynağını garanti altına alarak, kurcalamaya dayanıklı bilgi yayma yolunda umut verici bir yol sunmaktadır. Blok zincirinin kurcalamaya karşı dayanıklı yapısı, sunulan verilerin gerçek olmasını sağlayarak yanlış bilgilere karşı koymaya ve çevrimiçi bilgi kaynaklarına olan güveni artırmaya yardımcı olur. Araştırmacılar, ağları ve kullanıcı davranışlarını analiz ederek dezenformasyon kampanyalarını ve otomatik bot hesaplarının rolünü tersine mühendislikle çözebilir ve hedefe yönelik karşı stratejilerin geliştirilmesini sağlayabilir. Örneğin, 2016 Brexit referandumunun ardından araştırmacılar, yanıltıcı bilgiler yayan ve kamuoyu duyarlılığını manipüle eden kapsamlı bir Twitter bot ağı tespit etti. Bu organize kampanyanın ortaya çıkarılması daha sonra dezenformasyon yayılımının arkasındaki mekaniği anlamada ve bu tür koordineli çabaları bozmak için stratejiler geliştirmede etkili oldu.
